نقد کتاب کتابدار کارآفرین:مباحثی در پویایی تجارت خصوصی در جهت ارائه خدمات حرفه‌ای

امروزه تغییرات سریع در عرصه اطلاعات و ارتباطات، کتابخانه‌ها و خدمات آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است و کتابداران برای حفظ جایگاه کتابخانه‌ها و وفق دادن خود با شرایط و نیازهای اطلاعاتی جدید کاربران در تلاش هستند. در این مسیر یکی از ابزار‌های بسیار مهم و کارآمد کارآفرینی است که می‌توان آن را کلید به‌روز‌رسانی کتابخانه‌ها در عصر اطلاعات دانست و برای تحقق این امر نیاز به کتابدارانی کارآفرین بیش‌ازپیش احساس می‌شود. مقاله حاضر نقدی است بر ترجمه کتاب کتابدار کارآفرین، مباحثی در پویایی تجارت خصوصی در جهت ارائه خدمات حرفه‌ای که در سال 1395 توسط انتشارات چاپار و اساطیر پارسی به چاپ رسیده است. در این مقاله ضمن ارائه مقدماتی پیرامون کارآفرینی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، به معرفی نویسندگان و مترجمان این اثر پرداخته می‌شود. همچنین ضمن معرفی کتاب و بررسی فصل‌های مختلف آن، جایگاه آن در بین سایر آثار این حوزه بررسی‌شده و به نقاط قوت و ضعف آن نیز پرداخته می‌شود.

مقدمه

چالش‌ها و فشارهای اقتصادی در قرن بیست و یکم، دنیای اطلاعات و دانش را به محلی شگفت‌انگیزتر، دسترس‌پذیر تر و قدرتمندتر تبدیل و شرایط را بیش‌ازپیش مشکل کرده است. یکی از اصلی‌ترین پیش‌شرط‌های فائق آمدن بر مشکلات پیش رو، داشتن مراکز اطلاعاتی و کتابخانه‌هایی است که فعالیت‌های خلاقانه و کارآفرینی را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند (اسفندیاری مقدم[1]، 2013). به‌عبارت‌دیگر، در شرایطی که ایده‌ها، محصولات و خدمات همواره در حال تغییر می‌باشند، این کارآفرینان هستند که می‌توانند الگویی را برای سازگاری با شرایط جدید به ارمغان آورند. با توجه به ترجمه واژه Entrepreneurship در فارسی به کارآفرینی و با در نظر داشتن اینکه این ترجمه نتوانسته است به معنای واقعی کلمه، منظور و غایت واژه اصلی خود را به مخاطب منتقل کند، باید اذعان داشت این ترجمه تنها از حیث تخصصی و با دیدگاه کارشناسانه به مقوله کارآفرینی و در معنای گسترده آن قابل‌درک است و برای آحاد مردم که به شکل‌های متفاوت و غیرتخصصی با این رشته ارتباط برقرار کرده یا با آن آشنا می‌شوند، سو تفاهم رایجی ایجاد کرده و آن، تصور مفهوم کارآفرینی تنها در بعد «اشتغال‌زایی» و «ایجاد شغل» است که همین مسئله، گسترش و تعمیم مفهوم کلان کارآفرینی در جامعه ایران را به چالش کشانده و باعث مشکلاتی در نهادینه شدن آن شده است؛ مهم‌تر آنکه از حیث تخصصی نیز اجحاف بزرگی را درزمینه این رشته کاربردی، متنوع و پرنفوذ در سایر رشته‌ها در کشور به وجود آورده است؛ چراکه فعالیت‌های اشتغال‌زا فقط بخشی از مفهوم کلان و به‌عنوان یکی از خروجی‌های کارآفرینی است(ناهید، 1388).

برای کارآفرینی تعاریف بسیار و متنوعی ارائه‌شده است به‌طوری‌که نمی‌توان تعریف واحدی را از آن ارائه نمود. فرای[2] (1993) معتقد است کارآفرینی یعنی درهم‌آمیختن ویژگی‌های شخصی، ابزار مالی و منابع موجود در محیط کار که از راه فرایندی انجام می‌پذیرد و بقا می‌یابد. تامسون[3] (2000) نیز کارآفرینی را فرایندی می‌داند که در آن بتوان به وسیله خلاقیت، عضو جدیدی را همراه باارزش جدید، با استفاده از زمان، منابع، ریسک و به‌کارگیری دیگر عوامل به وجود آورد. در تعریف فرد کارآفرین، شومپیتر[4] معتقد است که کارآفرین کسی است که نوآوری خاص داشته باشد، این نوآوری می‌تواند نوآوری در تولید، در فرایند یا در ارائه خدمات، در رضایت مشتری و… باشد.  به بیان بهتر کارآفرینی یعنی ارزش‌آفرینی و کارآفرین کسی است که بتواند ارزش جدیدی در جامعه خلق نماید. (نقل‌شده در حسن‌زاده و عالی،1392، ص43). از سوی دیگر، کارآفرینی در کتابداری و اطلاع‌رسانی به فرایندی است که در آن ‌یک متخصص کتابداری و اطلاع‌رسانی، با ایده‌های نو و خلاق و نیز با شناسایی فرصت‌های جدید و نوآورانه، کالایی تولید می‌کند و یا خدمتی را ارائه می‌دهد. آگاهی از محیط، جامعه، بازار و نیازهای مشتریان و داشتن نگرش کارآفرین، به یک متخصص کتابداری و اطلاع‌رسانی در آفرینش و یا یافتن فرصت و نیز پرداختن به آن، یاری می‌دهد. کتابداران کارآفرین از مهارت‌های تجاری موفق مثل تفکر خلاق، برنامه‌ریزی راهبردی و بازاریابی استفاده می‌کنند (همان، ص60). بر‌اساس آنچه بیان شد، نظام کتابداری و اطلاع‌رسانی به‌منظور غلبه بر مشکلات خود، به کتابدارانی باقابلیت‌های کارآفرینی همچون ریسک‌پذیری حساب‌شده، نیاز به موفقیت بیشتر، خلاقیت و نوآوری، ‎چالش‌طلبی، عمل‌گرایی، کانون کنترل درونی و … نیاز دارند تا بتوانند عرصه کتابداری را متحول و با تغییرات جهانی همگام کنند (جلالی فر و پوراحمد، 1394). کتاب «کتابدار کارآفرین: مباحثی در پویایی تجارت خصوصی در جهت ارائه خدمات حرفه‌ای» مجموعه‌ای از تجربیات کتابدارانی که خود در مسیر کارآفرینی گام برداشته‌اند، از این رو، این کتاب را اثری است که می‌تواند چراغ راه کتابداران در مسیر کارآفرینی باشد.

 معرفی نویسنده

ویراستار اصلی این اثر  ماری کراتر[5] مدیر خدمات آموزشی و مرجع  کتابخانه جکسون در دانشگاه کارولینای شمالی در گرینزبورو کارولینای شمالی[6] است. وی پیش‌ازاین نیز دو کتاب بانام‌های «مدیریت مرکزی در کتابخانه‌های دانشگاهی و عمومی[7]» و «به‌سوی رنسانس مرجع: ایده‌های امروز برای خدمات پیشرفته فردا[8]» را به رشته تحریر درآورده است و اثر حاضر سومین اثر تألیفی وی به شمار می‌رود. ویراستاران دیگر این اثر نیز مری بث لوک[9]  مدیر خدمات دسترسی و مری جی اسکانلون[10] کتابدار آموزش و پژوهش برای تجارت و اقتصاد کتابخانه زی- اسمیت رینولدز در دانشگاه ویک‌فورست در وینستون-سیلم، کارولینای شمالی[11] است. لازم به ذکر است که هر فصل از کتاب دارای نویسندگان جداگانه‌ای است.

معرفی مترجمان

ترجمه این کتاب حاصل کار گروهی تعدادی از دانشجویان مقطع ارشد و دکتری از دانشگاه‌های مختلف کشور زیر نظر عیسی زارعی بوده است. عیسی زارعی دارای دکترای علم و اطلاعات و دانش شناسی و در حال حاضر مدیر پژوهش دانشکده صداوسیما – قم است و تاکنون کتاب‌ها و مقالات گوناگونی به‌ویژه در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی از ایشان منتشر شده است‌؛ از جمله کتاب‌های ایشان «در جستجوی شاخص­های سواد اطلاعاتی[12]»، «راهنمای منابع اطلاعاتی و کارشناسان در حوزه فرهنگ[13]»، «رسانه ملی و فرهنگ کتاب‌خوانی[14]» و «منبع­شناسی موضوعی حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی[15]» است. ویراستار ترجمه این کتاب، مهری ایزدی‌یگانه است؛ وی کارشناس ارشد علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی و مدیر کتابخانه دانشگاه اسلامی واحد قم است. کتاب «میز مرجع مجازی: مرجعی برای آینده[16] » توسط ایشان و با همکاری مهدی محمدی ترجمه و منتشرشده است.

درباره اثر

اهمیت کارآفرینی در دنیای اقتصادی امروز، کاملاً واضح و مبرهن است. نیاز سازمان‌ها برای آنکه از قطار خدمت‌رسانی جانمانند و همچنین به منظور حفظ مشتری به کارآفرینی و اصول آن نیاز دارند. کتابخانه‌ها نیز از این قاعده مستثنا نیستند، به‌خصوص آنکه در عصر حاضر و باوجود فناوری‌های نوظهور جهانی که همه‌چیز را تحت تأثیر قرار داده‌اند، راهی جز ارائه ایده‌های جدید و کارآفرینی وجود ندارد. نگارنده در مقدمه کتاب آمده است که بعد از برگزاری دو کنفرانس «الهام، نوآوری، تجلیل: کنفرانسی کارآفرینانه برای کتابداران» در سال 2009 و «کنفرانس کتابداران کارآفرین: از ایده تا اجرا» در سال 2011 انگیزه نگارش این کتاب ایجاد شده است؛ پس از این دو کنفرانس، ویراستاران کتاب تصمیم می‌گیرند تا ایده‌ها و نوآوری‌های کتابداران در کتابخانه‌ها مکتوب و مستند کنند. کتاب در قالب یازده مقاله سعی در آشنا کردن کتابداران با مفهوم کارآفرینی دارد و تجارب پیاده‌سازی شده کارآفرینی در کتابخانه‌ها را در اختیارشان قرار می‌دهد. عناوین مقالات کتاب عبارت‌اند از:

• مروری بر مسائل اخلاقی کتابداری کارآفرین: تجزیه و تحلیل خطر اخلاقی
• کتابخانه، نهاد کسب‌وکار
• فراهم آرودن امکان دسترسی باز به مجلات بررسی شده توسط متخصصان: مجله فضاهای یادگیری
• اتاق تبادل پایاپای داده‌های جغرافیایی رسمی برای ایالت آیداهو، تبادل آموخته‌ها از طریق اشتراک‌گذاری داده‌های جغرافیایی
• کتابخانه به عنوان یک همکار، تقویت ارتباط در یک مرکز فناوری مشارکتی، دانشجو محور
• خدمات تحقیقات بازار مشارکتی در دانشگاه کنتاکی: آینده کارآفرینی
• برپایی مسابقه دو با اهداف مالی و سرگرمی
• گشودن گنجینه کارآفرینان کتابخانه دانشگاهی؛ توسعه مجموعه و افزایش بودجه
• بازگشت سرمایه مبتنی بر ارزش کارآفرینی مواد کتابخانه
• کتابداران به عنوان حامیان، مربیان و کارآفرینان توسعه پایدار
• کتابداران، کارآفرینان اجتماعی

در اولین مقاله با عنوان «مروری بر مسائل اخلاقی کتابداری کارآفرین: تجزیه‌وتحلیل خطر اخلاقی» سعی شده تا کتابداران را با چالش‌های اخلاقی به‌کارگیری کارآفرینی در سازمان‌ها دولتی مانند کتابخانه آشنا کند. این فصل یکی از مهم‌ترین فصل‌های کتاب است چراکه اگر مهم‌ترین شاخص کارآفرینی را رسیدن به سود و منفعت مالی بیشتر بدانیم متوجه خواهیم شد، این امر باهدف اصلی کتابخانه‌ها یعنی، خدمت‌رسانی رایگان و دسترس‌پذیری اطلاعات برای همگان، در تضاد است. این فصل از کتاب تلاش دارد تا این تضادها را برطرف و مرتفع کند. در فصل اول همچنین، کتابداری کارآفرینی در کتابخانه‌های بخش عمومی، تعریف واژه‌های کلیدی به‌کاررفته برای کتابخانه‌ها، طرح کلی افزایش چالش اخلاقی تلاش‌های کارآفرینی در کتابخانه‌ها توضیح داده شده است. در پایان پنج چارچوب برای راهنمای تصمیم‌گیری اخلاقی در کارآفرینی بخش دولتی پیشنهاد شده است.

«کتابخانه، نهاد کسب‌وکار» دومین مقاله کتاب است. در این مقاله نویسنده ابتدا شاخص‌ها و معیارهای موفقیت کتابخانه را بیان کرده است، سپس در ادامه تعریفی از برنامه‎‌‌‌‌‌ریزی راهبردی و چیستی و چگونگی، ویژگی‌های آن ارائه کرده است. در این بخش پنج مرحله برای رسیدن به برنامه‌ریزی راهبردی یعنی تفکر، سازمان‌دهی، اولویت‌بندی، برنامه‌ریزی، تعهد و پیاده‌سازی شرح داده و چگونگی اجرای هریک را به‌صورت جز به‌جز موردبررسی قرار داده است. در بخش پایانی فصل نیز به چگونگی ترویج برنامه و بازاریابی برای برنامه‌های کتابخانه پرداخته و روش‌هایی کاربردی برای آن ارائه می‌گردد.

عنوان سومین مقاله کتاب «فراهم آوردن امکان دسترسی باز به مجلات بررسی‌شده توسط متخصصان:مجله فضاهای یادگیری» است. در این پژوهش ایجاد مجلات دسترسی باز در کتابخانه‌های دانشگاهی به‌وسیله نرم‌افزارهای سیستم دسترسی باز (اُ. جی. اس) بررسی شده است. اُ. جی. سی یک سیستم انتشار و مدیریت مجلات است که با هدف کمک به ایجاد نشریات دسترسی باز به وجود آمده است. در این فصل نویسنده پس از ارائه پیشینه‌ای از موضوع پژوهش، همانند فصل‌های قبلی کتاب به گزارش فرایند انتشار یک مجله دسترسی باز توسط کتابخانه دانشگاهی یو. ان. سی. جی می‌پردازد. امکان‌سنجی ایجاد مجله، تشخیص نیاز مجله، انتخاب نرم‌افزار اُ. جی. اس، و در پایان ارائه تجربیات به‌دست‌آمده از چندین سال انتشار مجله، مطالبی هستند که به‌صورت کاملاً تجربی و با ارائه جزئیات به آن پرداخته‌شده و می‌تواند دستنامه مناسبی برای پیاده‌سازی در سایر کتابخانه‌های دانشگاهی باشد. به نظر نویسنده این نوع از انتشار که توسط کتابخانه‌ها انجام می‌شود را می‌توانیم «انتشارات کارآفرینانه» بنامیم. در این فصل بیان شده که انتشار کارآفرینانه می‌تواند باعث ایجاد پاداش‌های بالقوه نظیر «پیشبرد همکاری کتابخانه‌ها با سایر رشته‌ها و سازمان‌ها، پیشبرد ارتباطات علمی محلی و کمک به بهبود نگارش درزمینه‌های مختلف موضوعی (ص101) و مهم‌تر از همه آنکه کتابخانه با اجرای این فرایند علاوه‌بر ارائه  اطلاعات، تولیدکننده اطلاعات نیز خواهند بود.

 عنوان مقاله بعدی کتاب «اتاق تبادل پایاپای، داده‌های جغرافیایی رسمی برای ایالت آیداهو، تبادل آموخته‌های از طریق اشتراک‌گذاری داده‌های جغرافیایی» است. این پژوهش به بحث در مورد توسعه سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی(GIS) در چندین کتابخانه ایالتی و فدرال کشور آمریکا، توسط کتابخانه دانشگاه آیداهو و کتابداران خلاق و کارآفرین این دانشگاه می‌پردازد. کتابخانه دانشگاه آیداهو که تعداد زیادی از داده‌های جغرافیایی دیجیتالی را بر روی دیسک‌های فشرده داشته است، به دلیل بی‌اطلاعی کاربران از آن‌ها ونیز سختی استفاده از این داده‌ها برای کاربران، تصمیم به ایجاد اتاق تبادل پایاپای داده‌های جغرافیایی رسمی ایالت آیداهو می‌گیرد. در این پروژه، کتابداران دانشگاه آیداهو، با استفاده از یک برنامه مؤثر و خلاقانه توانستند نقش کتابخانه را در فراهم‌آوری خدمات سیستم اطلاعات جغرافیایی به اثبات برسانند. در این فصل پس از ارائه مقدمه و پیشینه پژوهش، مسائلی ازجمله تشکیل گروه، غلبه بر مخالفت‌ها، اهمیت ابرداده، ارتقای سواد اطلاعاتی و نقشه سبز مطرح می‌شود.

 «کتابخانه به‌عنوان همکار، تقویت ارتباط در یک مرکز فناوری مشارکتی، دانشجو محور» عنوان مقاله دیگری از کتاب است که به بررسی روند ایجاد یک نوآوری کارآفرینانه که همه شاخصه‌های یک طرح کارآفرینی یعنی ایده یا فرصت، نوآوری، برنامه‌ریزی، پژوهش، خلاقیت و سرمایه‌گذاری را دارا است می‌پردازد. استودیو رسانه دیجیتال کتابخانه والکر در مرکز دانشگاه ایالت تنسی خدمت ابتکاری نوینی است که دانشجویان را به فناوری و خدمات کتابخانه مرتبط می‌سازد و فرصت کار با شخصی دیگر در یک محیط رسانه‌ای غنی را فراهم می‌کند. (ص153) این استودیو نمونه‌ای برجسته‌ای از کتابخانه‌ای است که همکاری فناورانه را با همکاری پژوهشی یکپارچه می‌سازد، و آن را به‌صورت خدمات چندرسانه‌ای کامل عرضه می‌کند که برای کاربران از اهمیت زیادی برخوردار است(ص175) و می‌تواند دید دانشجویان را که کتابخانه را مکانی سنتی می‌نگریستند به شکل قابل‌توجهی تغییر دهد.

ششمین مقاله کتاب «خدمات تحقیقاتی بازار مشارکتی در دانشگاه کنتاکی: آینده کارآفرینی» به اجرای طرحی با عنوان خدمات مبتنی بر هزینه در کتابخانه دانشگاه کنتاکی اشاره دارد که بر اساس آن بخشی از خدمات که به‌طور معمول جزو خدمات کتابخانه‌ای تلقی نمی‌شود با دریافت هزینه توسط کتابداران متخصص انجام می‌شود. در مقدمه فصل، نویسنده به چالش دستیابی رایگان به اطلاعات در برابر این طرح می‌پردازد و دیدگاه‌های مخالف و موافق در این زمینه را بررسی می‌کند. در مقابل مخالفان این طرح که حق دسترسی به اطلاعات را ستون فقرات یک جامعه آزاد تلقی می‌کنند، تجربه به‌دست‌آمده از ارائه محصولات پژوهشی مبتنی بر هزینه دانشگاه کنتاکی نشان می‌دهد استقبال و رضایت کاربران از اجرای این طرح بسیار بالا بوده؛ می‌توان گفت چنین طرحی در حالی اجرا می‌شود که به مأموریت‌ها و خدمات عادی و روزانه کتابخانه به کاربران لطمه‌ای وارد نمی‌کند، بلکه با ایجاد ارزش‌افزوده برای کتابخانه و خدمت‌رسانی بیشتر می‌تواند در‌آمد‌زایی نیز داشته باشد که البته کاربران نیز از آن رضایت دارند؛ هزینه دریافت شده توسط کتابخانه برای پوشش هزینه‌های پروژه است و نه کسب منفعت. البته این طرح نقاط قوت و ضعف زیادی دارد که در این فصل می‌توانید با جزئیات و ابعاد آن آشنا شوید.

مقاله «برپایی مسابقه دو با اهداف مالی و سرگرمی» پروژه‌ کارآفرینانه با عنوان کتابخانه را بیدار کن و دو 5/6 کیلومتری رقابتی، که توسط کتابخانه زی‌اسمیت رینولدز از دانشگاه ویک‌فورست به اجرا در‌آمده است معرفی می‌کند. اهداف این فصل را می‌توان در به دو بخش تقسیم کرد، اول بررسی افزایش بودجه از طریق رخدادهای ورزشی، دوم انجام یک پژوهش و پاسخ به این سؤال‌ها:

• آیا کتابخانه‌ها از رخدادهای ورزشی برای افزایش بودجه استفاده می‌کنند؟
• کتابخانه‌هایی که از رخداد ورزشی استفاده می‌کنند در پی چه اهدافی هستند؟
• کتابخانه‌ها چگونه رخدادها را به اجرا درمی‌آورند؟

در ادامه تجربه اجرای این پروژه و نتایج حاصل از پژوهش به‌طور کامل در اختیار مخاطب قرار داده‌شده است.

در مقاله «گشودن گنجینه کارآفرینان کتابخانه دانشگاهی، توسعه مجموعه و افزایش بودجه» شرح داده می‌شود که چگونه کتابداران دانشگاه بریتیش کلمبیا(UBC) در ونکوور کانادا، با توجه به مغفول ماندن برخی منابع ارزشمند و کتاب‌های کمیاب، اقدام به تلاشی کارآفرینانه برای شناساندن گنجینه کتابخانه به کاربران می‌کنند؛ عنوان گشودن گنجینه نیز به همین امر اشاره دارد(ص249). کتابخانه با ایجاد یک وب‌سایت کاربر‌پسند، شامل مطالبی از نسخ خطی و کتاب‌های کمیاب با ضمیمه مطالب مفید مربوط به هر عکس، خبرنامه الکترونیکی، مجموعه سخنرانی‌ها و کنفرانس‌ها، نمایشگاه‌ها و… انجام داد که علاوه بر بالا بردن بازدید وب‌سایت کتابخانه، به جذب خیرانی برای کمک مداوم به کتابخانه نیز کمک کرد. همچنین کتابخانه دانشگاه UBC  با طراحی اجناس ابتکاری و فروش آن به خیران، بخش هدایای گنجینه کتابخانه را نیز راه‌اندازی کرد که موجب افزایش درآمد کتابخانه گردید. همه این تلاش‌ها به‌اضافه تبلیغات و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی این کتابخانه را به یک برند تجاری اطلاعات تبدیل کرد که جوایز زیادی را نیز برای آن‌ها به همراه داشته است.

«بازگشت سرمایه مبتنی بر ارزش کارآفرینی مواد کتابخانه» به بررسی کارآفرینی کتابخانه دانشگاه ایالت مونتنا، برای وجین منابع است. در این مقاله ابتدا روش‌های مختلف وجین منابع کتابخانه و موارد قانونی وجین در سازمان‌های دولتی بررسی می‌شود. ازآنجاکه فرایند فروش کتاب، سرمایه‌گذاری و صرف زمان زیادی برای به دست آوردن حداقل بازده نیاز داشت تیم توسعه کتابخانه تصمیم گرفت تا با تأکید بر بازار محلی، آن را در قالب جدیدی طراحی کند (ص275). روش‌های کارآفرینانه همانند فروش هدفمند کتاب‌ها بر اساس موضوع، قیمت‌گذاری تخصصی، فروش از طریق اشخاص ثالث، فروش از طریق کارگزاران محلی و منطقه‌ای کتاب، شناسایی نمایندگان فروش با حجم بالا و فروش مستقیم آنلاین به کاهش تنش‌ها و اتلاف وقت کارکنان و همچنین اجرای بهتر و درآمدزایی بیشتر برای کتابخانه منجر شد. بخش دیگری از وجین منابع کتابخانه مانند نشریات ادواری، روزنامه‌ها، میکروفیش های مضر برای مجموعه و سایر منابع که برای فروش مناسب نیستند از طریق روش‌های بازیافت، اهدا، مبادله و واگذار کردن از مجموعه کتابخانه خارج می‌شوند.

«کتابداران به‌عنوان حامیان، مربیان و کارآفرینان توسعه پایدار» عنوان مقاله دیگری از کتاب است، در این مقاله کتابدارانی را معرفی می‌کند که به‌عنوان رهبران و پیشگامان این حوزه از اصول کارآفرینی اجتماعی برای حل مسائل محیطی و اجتماعی استفاده می‌کنند. مقاله با ارائه پیشینه‌ای از پژوهش‌های صورت گرفته در زمینه کتابخانه‌های سبز آغاز می‌شود و سپس به ارائه تعریف و ارکان سه‌گانه کارآفرینی اجتماعی می‌پردازد. در ادامه نویسنده نمونه‌هایی از فعالیت‌های کتابداران، مربیان و کارآفرینان  را که برای کمک به محیط‌زیست انجام داده‌اند معرفی می‌کند. دستاوردهای کتابداران و رهبران توسعه پایدار که در این فصل ذکرشده است نه‌تنها الهام‌بخش است، بلکه راه‌های مختلف جنبش توسعه پایدار را از طریق ایجاد فرصت‌های زیادی برای کتابداران فراهم می‌کند (ص330).

آخرین مقاله این کتاب با عنوان «کتابداران، کارآفرینان اجتماعی» نویسنده به ارائه مفهوم کارآفرینی اجتماعی، مشخصه‌های کارآفرین اجتماعی و روش‌هایی را که کتابداران کارآفرین اجتماعی مروج آن هستند یا می‌توانند باشند پیشنهاد می‌دهد. همچنین تجربیات منتخبی را که به‌عنوان کارآفرین اجتماعی در طرفداری از تبدیل پژوهش به عمل، در دو موضوع «مدیریت آفات» و «طب جنسیتی» در اختیار دارد، فراهم می‌کند. کتابداران در کنار بخشی از نقش‌های معمول خود، کارآفرینان اجتماعی مجازی هستند. با افزودن انگیزه اجتماعی، کتابداران می‌توانند نفوذ و تأثیر مهمی را در تغییرات اجتماعی داشته باشند.

جایگاه اثر

حوزه کارآفرینی در سال‌های اخیر موردتوجه بسیاری از پژوهشگران و نویسندگان در عرصه‌های مختلف علمی قرارگرفته است و مقالات و کتاب‌های بسیاری در این زمینه به رشته تدوین شده است؛ اما در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی تنها دو اثر منتشر شده است؛ هرچند که با همایش‌ها و کنفرانس‌های اخیر درزمینه کارآفرینی و توجه اساتید رشته می‌توان انتظار کتاب‌های بیشتری را در سال‌های آینده داشت. کتاب «مبانی اطلاع‌ آفرینی: کارآفرینی با اطلاعات و در اطلاع‌رسانی[17]» نوشته سیروس علیدوستی و محمود خسروجردی در سال 1391 و توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران به چاپ رسیده است. این کتاب به‌طور ویژه به  چگونگی کارآفرینی با اطلاعات می‌پردازد. کتاب با ارائه مطالبی همچون کارآفرینی و مفاهیم آن، کارآفرین و کارآفرینی، اطلاع آفرینی، اطلاع آفرینان، محصولات اطلاعاتی، قیمت‌گذاری و فروش محصولات اطلاعاتی و پیشینه‌های اطلاعافرینی تلاش می‌کند تا به این سؤال پاسخ دهد که «چگونه می‌توان اطلاعات و داده‌ها را به پول و ثروت تبدیل کرد؟» (علیدوستی و خسروجردی، 1391، هفده). کتاب دیگری که از جهاتی نیز شباهت‌هایی با اثر حاضر دارد، «کارآفرینی و بازار کار در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی: مجموعه مقالات پنجمین همایش سراسری اتحادیه انجمن‌های علمی-دانشجویی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران( ادکا)[18]» است که با تلاش دکتر محمد حسن‌زاده و غزاله عالی توسط نشر کتابدار در سال 1391 به چاپ رسیده است؛ این کتاب می‌تواند به شناخت نقاط ضعف و قوت کارآفرینی در رشته علم اطلاعات و نیز کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی کمک کند. با این وجود، کتاب حاضر از آن‌ جهت که به بیان تجربه‌های کارآفرینی در محیط کتابخانه و توسط کتابداران و ایجاد ارزش‌افزوده برای کتابخانه و کمک به بهبود وضعیت اقتصادی آن می‌پردازد، با آثار فوق متمایز است. آثار قبلی با وجود اینکه برای آشنایی کتابداران با مفهوم کارآفرینی و تاریخچه آن و عوامل مؤثر و موانع و راهکارهای کارآفرینی مفید هستند، اما به ارائه تجربیات عملی و اجراشده و یا ایده کارآفرینانه نمی‌پردازند.

مزایا و کاستی‌ها

هدف کتاب همان‌طور که در مقدمه نیز توسط نویسنده مطرح می‌گردد تشریح روش‌های گوناگون و مستندسازی وضعیت فعلی کارآفرینی در کتابخانه‌هاست که به نظر می‌رسد در رسالت خویش موفق بوده است. حتی می‌توان گفت این کتاب می‌تواند به‌عنوان دستنامه کارآفرینی برای کتابداران باشد؛ چراکه نه‌تنها مخاطب را مفاهیم و تعاریف کارآفرینی و کارآفرین آشنا می‌کند، بلکه ایده‌های خوبی همراه با روش عملی پیاده‌سازی آن‌ها نیز با جزئیات کامل بیان‌شده است. خواندن این کتاب باعث ایجاد ایده‌های جدیدی در ذهن مخاطب می‌شود. با این حال مانند هر اثر دیگری دارای نقاط ضعف و قوت است. نقاط قوت این اثر عبارت‌اند از:

• ایجاد نگرش و تصویر درستی از کارآفرینی در ذهن مخاطب به‌جای تصور نادرست جاافتاده در ایران که کارآفرینی را مساوی با اشتغال‌زایی می‌داند.
• ایجاد تجربه کارآفرینی در ذهن مخاطب، برای باتجربه شدن در هر کار دو راه وجود دارد اول اینکه خودمان آن کار را انجام دهیم و دوم اینکه از کسانی که آن مسیر را رفته‌اند بخواهیم تا تجربیاتشان را در اختیارمان بگذارند، کتاب حاضر مستند شده تجربیات کتابداران کارآفرین است. همچنین در پایان هر مقاله نویسنده نقاط قوت و ضعف ایده را بیان می‌کند که برای پیاده‌سازی دوباره آن می‌تواند بسیار مفید باشد.
• روش کارآفرینی، با مطالعه این اثر ذهنیتی از شروع و حرکت در مسیر کارآفرینی در ذهن مخاطب شکل می‌گیرد. به‌عنوان مثال در تمامی تجربیات و مقالات کتاب ابتدا پیشینه ایده مطالعه می‌شود سپس گروهی از کارآفرینان متخصص تشکیل می‌شود و نقشه راهی و برنامه‌ریزی برای میسر حرکت تعیین می‌گردد.
• ایده پژوهشی، یکی از مهم‌ترین نکات کتاب در این است که با خواندن هر فصل از آن، ذهن یک پژوهشگر می‌تواند چندین ایده جذاب و مناسب برای انجام پژوهش از آن استخراج کند.
• کارآفرینی با هزینه اندک، یکی از نکات قابل‌توجه در مورد پروژه‌های کارآفرینی مطرح‌شده در کتاب این است که شروع اکثر این پروژه‌ها با بودجه‌های بسیار کم بوده است و مخالفت‌هایی را هم از سوی افراد سنتی در پی داشته است اما به‌تدریج و با پیشرفت و محبوبیت پروژه‌ها در بین کاربران بودجه و مقبولیت لازم را از مدیران دریافت کرده است.
• مستندسازی تجربیات، یکی از نقاط قوت مهم این کتاب که متأسفانه در ایران مغفول مانده، این است که نویسندگان کتاب که خود کتابداران کارآفرین نیز هستند در تمام جزئیات مراحل انجام و پیاده‌سازی پروژه‌های کارآفرینی خود را مستندسازی کرده‌اند. متأسفانه در ایران خیلی از طرح‌های خوب و موفق به دلیل مستندسازی نشدن و به‌اصطلاح تبدیل نشدن از دانش ذهنی به عینی همگانی نمی‌شوند و همین باعث دوباره‌کاری‌ها و موازی کاری‌های بسیاری می‌شود. خواندن این کتاب می‌تواند این انگیزه را در خواننده ایجاد کند تا طرح‌ها و تجربیات خود را در محیط کار به‌ویژه کتابخانه مستندسازی کند و با دیگران به اشتراک گذارد.
• یکی دیگر از نقاط قوت کتاب آشنایی با موضوعات به‌روز رشته، مانند کتابخانه‌های سبز، سیستم اطلاعات مکانی(GIS)، سیستم‌های دسترسی باز(اُ. جی. اس)، کارآفرینی اجتماعی و… است که باعث آشنایی کتابداران جوان و هم علاقه‌مندی به این مباحث می‌شود.
• یکی دیگر از نقاط قوت کتاب در این است که مشکلات و موانع سر راه‌کار آفرینی را توضیح و تفسیر کرده است و این موضوع بیشتر در فصل 1 که به چالش‌های اخلاقی در کارآفرینی می‌پردازد قابل‌مشاهده است.

نقاط ضعف:

علی‌رغم تلاش ویراستاران کتاب برای یکدستی متن، اما به دلیل تعدد مترجمان، ترجمه متون یک‌دستی لازم را ندارد. همچنین در کتاب اشکالات ویرایشی به چشم می‌خورد که امید است در چاپ‌های بعدی اصلاح شود. در ادامه برخی از اشکالات مشاهده شده بیان می‌شود:

• جملات گنگ و نامفهوم: ص 65 از کتاب جمله‌ای دارد که بی‌مفهوم به نظر می‌رسد هرچند که ممکن است این ابهام در زمان تایپ به وجود آمده باشد. (ساندرا نلسون در اثر خود با عنوان برنامه‌ریزی جدید برای رسیدن به نتایج را«یک طرح انعطاف‌پذیری که می‌تواند به‌آسانی با شرایط جدید سازگار شود» معرفی می‌کند).
• همچنین در صفحه30 کتاب و عبارت (منابع اولیه درحالی‌که توجیه و توصیفی از اخلاقیات ارائه می‌دهند می‌توانند اساسی برای‌های اخلاقی این فصل مانند کار امانوئل کانت و ماکیا ولی محسوب شوند.) نوعی نامفهومی در متن دیده می‌شود.
• غلط‌های املایی: در موارد متعددی غلط‌های املایی در کتاب وجود دارد که بهتر هست در ویرایش‌های بعدی کتاب اصلاح شوند. مثل ص61، 69، 70، 34، 92، 187.
• فاصله‌گذاری: در فاصله‌گذاری کتاب اشکالاتی به چشم می‌خورد، به عنوان نمونه در فهرست مندرجات کتاب نام مترجم روحالله( به جای روح‌الله)، و کا رآفرینان (کارآفرینان)، ملاحظه می‌شود.
• صحافی: صحافی کتاب از کیفیت خوبی برخوردار نیست.
• به دلیل بافت متفاوت اجرای طرح‌های با کشور ما، در برخی موارد طرح با کشور ما همگون نیست، البته با بومی‌سازی و اعمال تغییرات می‌توان از آنها بهره برد.

نتیجه‌گیری

پس از برگزاری دو کنفرانس درزمینه کارآفرینی و ارائه تجربیات کتابداران کارآفرین در آن، نویسندگان کتاب کتابدار کارآفرین تصمیم می‌گیرند تا با هدف تشریح روش‌های گوناگون و مستندسازی وضعیت فعلی کارآفرینی در کتابخانه‌ها با همکاری کتابداران کارآفرین این اثر را به رشته تحریر درآورند. در مقطع فعلی و با توجه به کم بودن بازار کار برای دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی، مشکلات مالی کتابخانه‌ها در تأمین بودجه و همچنین ساختار سنتی و نارضایتی کاربران کتابخانه‌ها، نیاز به کتابدارانی کارآفرین بیش‌ازپیش احساس می‌شود. اثر حاضر از چند جهت می‌تواند به کتابداران کارآفرین در مسیر کارآفرینی کمک کند مانند، آشنایی با کارآفرینی و مفاهیم آن و ویژگی‌های کارآفرینان، آشنایی با تجربیات کارآفرینی پیاده‌سازی شده در کتابخانه‌های دانشگاهی و عمومی ایالات‌متحده آمریکا، کمک به شناخت مسیر، چالش‌ها و روش‌های کارآفرینی و همچنین می‌تواند ذهن کارآفرینان را با مسیر رفته، و آینده پیش روی کارآفرینان آشنا کند. بدین لحاظ، این کتاب می‌تواند برای کتابدارانی که مشتاقانه درراه پیاده‌سازی ایده‌های کارآفرینی قدم برمی‌دارند دریچه‌ای از امید و فرصت را بگشاید.

منابع

1. جلالی‌فر، معصومه؛ پوراحمد، علی‌اکبر(1394). بررسی رابطه ویژگی‌های شخصیتی کتابداران شاغل در کتابخانه‌های شهر بیرجند با دیدگاه آنان در خصوص جو کارآفرینی در کتابخانه. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 5(2)، 162-144.
2. حسن‌زاده، محمد و عالی، غزاله (1392).  کارآفرینی و بازار کار در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی: مجموعه مقالات پنجمین همایش سراسری اتحادیه انجمن‌های علمی-دانشجویی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران( ادکا). تهران: کتابدار.
3. علیدوستی، سیروس و خسروجردی، محمود (1391). مبانی اطلاع آفرینی: کارآفرینی با اطلاعات و در اطلاع‌رسانی. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران: چاپار.
4. ناهید، مجتبی (1388). چیستی و چرایی کارآفرینی و کارآفرینی سازمانی در یک نگاه. بررسی‌های بازرگانی، 34(7)، 58-39.
5. Isfandyari-Moghaddam, A. (2013). Book review: Mary Krautter, Mary Beth Lock and Mary G. Scanlon (eds), The Entrepreneurial Librarian: Essays on the Infusion of Private-Business Dynamism into Professional Service. Journal of Librarianship and Information Science, 45(4), 351-352. ‏

[1]. Isfandyari-Moghaddam

3.Fry

4.Thompson

[4]. J.Shumpeter

[5]. Mary Krautter

[6]. Jackson Library at the University of North Carolina at Greensboro

[7]. Middle management in academic and public libraries

[8]. Leading the reference renaissance : today’s ideas for tomorrow’s cutting-edge services

[9]. Mary Beth Lock

[10]. Mary G.  Scanlon

[11]. Z. Smith Reynolds Library at Wake Forest University in Winston-Salem, North Carolina

[12].کتس، رالف و عیسی لاو. در جستجوی شاخص‌های سواد اطلاعاتی. ترجمه عیسی زارعی، امیر یزدیان. تهران: نشر چاپار، 1393.

[13] راهنمای منابع اطلاعاتی و کارشناسان در حوزه فرهنگ. قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما. 1393.

[14] رسانه ملی و فرهنگ کتاب‌خوانی. قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما. 1392.

[15] منبع­شناسی موضوعی حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی. قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما. 1392.

[16] لنکس، آر. دیوید و …{دیگران}. میز مرجع مجازی: مرجعی برای آینده. ترجمه مهدی محمدی، مهری ایزدی یگانه. تهران: چاپار.

[17] علیدوستی، سیروس و خسروجردی، محمود. مبانی اطلاع آفرینی: کارآفرینی با اطلاعات و در اطلاع‌رسانی. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران: چاپار، 1391.

[18] حسن‌زاده، محمد و عالی، غزاله. کارآفرینی و بازار کار در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی: مجموعه مقالات پنجمین همایش سراسری اتحادیه انجمن‌های علمی-دانشجویی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران( ادکا). تهران: کتابدار، 1392.