تنوع زیستی به مجموعه ای از ذخایر ژنی موجود در یک گونه و یا یک اکوسیستم اطلاق می شود که حاصل صد ها ملیون سال تاریخ تکامل است. روند تکمیل و تکامل گونه های جدید و نیز انقراض گونه هایی که توان سازگاری با تغییرات شرایط محیطی را نداشته اند، بیش از چند ملیارد سال به طول انجامیده تا به شکل کنونی درآمده است.
ارزش تنوع زیستی
اصولا تنوع شاعلوده اصلی ثبات و پایداری است. موجودات در داخل اکوسیستم ها در شبکه پیچیده ای از حیات بر هم اثر متقابل دارند، همچنین بر محیط و محیط نیز برآنها دارای اثر متقابل می باشد که این باعث چرخه مواد و انرژی در داخل اکوسیستم می شود. هر موجود تنها قادر است سهم مشخصی را دریافت نماید و در صورت تعرض با کنترل شدید از طرف سایر اجزای اکوسیستم مواجه خواهد شد. هر نوع تداخل باعث بر هم خوردن این رابطه ظریف زیستی خواهد شد.
کارکرد ها و ارزش های تنوع زیستی
- تامین غذا
- تامین معاش
- کاربرد های پزشکی
- تجارت و صنعت
- کاربرد کشاورزی
- سایر کاربرد ها و ارزش ها
روند تکمیل و تکامل گونه ها جدید و نیز انقراض گونه هایی که توان سازگاری با تغییرات شرایط محیطی را نداشته اند بیش از چند میلیارد سال به طول انجامید تا سرانجام تنوع زیستی که امروز شاهد آن هستیم بر روی کره زمین به وجود آمد. تنوع زیستی مجموعه ای از همه موجودات زنده اعم از گیاهان، جانوران و آغازیان است. تنوعی که ما امروزه می بینیم شبکه در هم تنیده حیات است که میوه چند میلیارد سال تکامل می باشد و ما جزئی لاینفک از آن هستیم که کاملا به آن وابسته ایم. تنوع زیستی بخشی حساس از سرمایه طبیعی است که خوراک، پوشاک، مسکن و بسیاری از داشته های ما از این سرمایه تامین می شود. در حقیقت نوعی بیمه طبیعی در برابر حوادث بد و ناگوار و شرایط متغیر و پیش بینی نشده محیطی است، با این وجود کاری که ما با آن می کنیم به گفته یکی از دانشمندان علوم زیستی « سوزاندن شاهکار های هنری دوره رنسانس برای پختن غذا» است.
زمین به عنوان خاستگاه انسان و سایر موجودات زنده با دانش کنونی تنها سیاره ای است که حیات در آن جریان دارد، شاید به همین خاطر است که در آغاز هزاره سوم دانشمندان دنیا هم صدا با صاحب نظران علوم طبیعی به این نتیجه رسیده اند که باید از زمین پاسداری کرد. آگاهان علوم زیستی، تنوع زیستی را پایه و اساس حیات در زمین می دانند. متاسفانه اهمیت و نقش تنوع زیستی در گذشته طبق عادت و ناآگاهانه یا نا آگاهانه و از روی عمد نادیده گرفته شده است.
منشا تنوع زیستی تکامل است، زمانی که ما یک گونه را از بین می بریم، در واقع محصول میلیون ها سال زمان و صرف انرژی که منجر به تکامل آن گونه شده است را از بین برده ایم. انقراض یک گونه سفری بی بازگشت است و همه تلاش ها و ثروت های جهان برای بازگرداندنش بی ثمر خواهد بود.
تنوع زیستی ایران
کشور ایران به دلیل تضاد های گسترده اقلیمی، پیشینه تاریخی زیستی و توان بالای گونه زایی، زیستگاه های مساعدی را جهت استقرار گونه های متنوع گیاهی و جانوری پدید آورده است. همچنین وجود مناطقی مانند مناطق خزری، کویری، کوهستانی و گرمسیری حاشیه خلیج فارس زیستگاه های متنوعی را فراهم آورده است که به نوبه خود بر تنوع زیستی ایران افزوده است. این تنوع موجب گشته تا غنای گیاهان ایران قابل توجه باشد، به طوری که در کشور ایران حدود 8000 گونه گیاهی ( فقط گیاه عالی) تشخیص داده شده است که از این نظر تعداد گونه های گیاهی ایران 80% تعداد گونه های گیاهی تمامی قاره اروپا است. از طرف دیگر تنوع پستانداران وحشی ایران که شناسایی شده اند، بالغ بر 194 گونه است که در نوع خود شگفت انگیز بوده و در بین آنها از حشرخور کوتوله 2 گرمی تا نهنگ 130 تنی مشاهده می شود. در این میان دوزیستان ایران با 21 گونه، خزندگان با 215 گونه، پرندگان با 520 گونه و ماهیان با 155 گونه قرار دارند.
در ایران به علت وجود شرایط مختلف طبیعی، زیستگاه های مختلفی برای شرایط زندگی گونه های مختلف پستانداران وجود دارد. با در نظر گرفتن مرز بندی انجام شده در مورد پوشش گیاهی، زیستگاه های مهم پستانداران ایران به هفت گروه شامل زیستگاه خزری، کوهستانی جنگل های بلوط زاگرس، بیشه زار ها و جنگل های گرمسیری خوزستان، بیابانی، استپی و بلوچی تقسیم شده اند.
تهدید های تنوع زیستی در ایران
جانداران مختلف چنان با هم در ارتباط می باشند که حذف حتی یک گونه( کاهش تنوع زیستی) شانس حیات بسیاری از دیگر جانداران را به خطر می اندازد. با توجه به این مهم، باز بشر دانسته یا نادانسته موجب کاهش تنوع زیستی می شود. بدون شک قسمت اعظم علل تهدید در رفتار و منش انسان نهفته است. قطعا عللی جز انسان هم در این کاهش نقش دارند، اما این اثرات به قدری ناچیز و بطئی می باشند که صحبت در مورد آنها ضروری به نظر نمی رسد. به طور کلی عوامل از بین رفتن تنوع زیستی شامل موارد زیر می باشد.
1- عوامل طبیعی
2- عوامل انسان ساخت
عوامل انسانی ساخت از بین رفتن تنوع زیستی در ایران
1- تغییر کاربری اراضی به کشاورزی
2- تغییر کاربری اراضی به مناطق مسکونی و صنعتی
3- تجاوز به عرصه های طبیعی
4- تجارت حیوانات و گیاهان وحشی
5- بهره برداری بیش از اندازه از فلور و فون
6- آلودگی آب ها
گونه های مهره دار در معرض تهدید ایران (IUCN,2012)
در این جدول وضعیت های حفاظتی CR, EN ,VU به ترتیب به معنی آسیب پذیر، در معرض انقراض و آسیب پذیر است. آگاهی کتابداران از این تنوع زیستی گسترده در ایران، و شناخت مناطق و گونه های آسیب پذیر به خصوص زمانی که کتابخانه شما در منطقه ای مهم از نظر تنوع زیستی واقع شده باشد، بسیار مهم است. همچنین می توانید جدول بالا و عوامل انسانی تخریب محیط زیست را در قالب پوستر و یا بروشور برای افزایش آگاهی کاربران در کتابخانه نصب کنید.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.